Ok ok ég veit að þetta er coperað af http://www.visir.is/ifx/?MIval=spegill_efni&id=2641&teg=1&vefur=2&flokkur=26 en ég gat ekki látið vera að pósta þessu hingað inn, þessi grein lýsir alveg frábærlega einum algengasta sjúkdóm sem mannkynið hrjáir.
Þarna sá ég pínulítið af sjálfri mér og ég er viss um að flestir ef ekki allir kannast við einhvað af því sem kemur þarna fram.

Lífið í svörtu holunni
- barátta konu við þunglyndi

Konan í köflótta stólnum er persónuleg reynslusaga um baráttu Þórunnar Stefánsdóttur við þunglyndi. Hún fann gleðina og tilganginn í lífinu eftir tíu ára glímu við þennan sjúkdóm sem leiddi hana á barm örvæntingar og sjálfsvígstilraunar.


Frásögnin er óvenju myndræn og fágætlega einlæg lýsing á ferðalagi frá djúpu myrkri til bjartrar lífssýnar. Hún var í 23 ár gift hæstaréttardómara, á tvær dætur en er nú fráskilin. Þórunn Stefánsdóttir er blaðamaður og býr bæði á Íslandi og í Barcelona. JPV útgáfa gefur bókina út.

Nauðug í klúbbnum
Ég er kölluð Tóta og varð nauðug viljug félagi í klúbbi sem hefur verið starfræktur um víða veröld svo lengi sem mannkynið hefur gengið upprétt. Nú er það svo að enginn heilvita maður sækir um inngöngu í þennan klúbb. Allir félagarnir hafa verið skráðir í hann að þeim forspurðum. Ég er ekki þar með að segja að þetta sé vondur félagsskapur. Öðru nær.

Svo ég gefi ykkur smá sýnishorn af félagatalinu get ég nefnt Abraham Lincoln, forseta Bandaríkjanna og Winston Churchill, forsætisráðherra Bretlands, blaðamanninn Mike Wallace, sem brosir til okkar af skjánum í fréttaþættinum 60 mínútur og fjölmiðlarisann Ted Turner. Margir rithöfundar leynast í hópnum; Sylvia Plath, Virginia Woolf, Ernest Hemingway, Mark Twain og William Styron. Aragrúi tónskálda og tónlistarmanna prýðir listann og nægir að nefna þá Tchaikovsky, Rachmaninoff, Kurt Cobain og Michael Hutchence.

Einhvers staðar á þessum lista stendur líka nafnið Tóta. Ég starfa sem blaðamaður og er búsett í Reykjavík og Barcelona. Ég er fráskilin og á tvær uppkomnar dætur. Þið þekkið mig ekki en við það að kynnast mér gætu mörg ykkar kynnst sjálfum ykkur betur. Þið sem eruð, hvort sem þið gerið ykkur grein fyrir því eða ekki, félagar í klúbbnum. Við klúbbmeðlimirnir höfum öll þjáðst af þunglyndi og margir þeirra hafa látist af sjúkdómnum og fallið fyrir eigin hendi.

Sálarþjófur og morðingi
Það er ótrúlegt en satt að ennþá, á tuttugustu og fyrstu öldinni, er talað um þennan sjúkdóm í hálfum hljóðum. Samt er þunglyndi svo algengt að það er gjarnan talað um það sem kvefpest andlegu sjúkdómanna. Hvers konar sjúkdómur er þunglyndi? Þunglyndi er í besta falli sálarþjófur og í versta falli sálarmorðingi. En það eru ýmsar leiðir færar til þess að koma þeim arma þjófi og morðingja undir lás og slá þar sem hann á heima.

Margir eru þeirrar skoðunar að við sem þjáumst af þunglyndi séum í rauninni lítið annað en letingjar og mannleysur. Félagatal þunglyndisklúbbsins ætti að nægja til þess að afsanna þá kenningu og kannanir sýna að yfir 70% þeirra sem haldnir eru sjúkdómnum eru í fullu starfi.

Sumir eru á lyfjum og/eða í einhvers konar læknismeðferð, aðrir bíta á jaxlinn og staulast í gegnum lífið í sárri andlegri vanlíðan. Með nýjum lyfjum og þróuðum sálfræðimeðferðum ætti hver og einn að geta fundið aðferð við sitt hæfi til þess að losna úr klóm þunglyndisins. Hér segir frá leiðinni sem ég valdi og ferðalaginu sem ég tókst á hendur til þess að öðlast bata. Það var óvenjulegt og farartækið var mjög ólíkt öðrum farartækjum. Leiðin lá um eigin huga og sál og farkosturinn var köflóttur stóll sem staðsettur var í læknastofu númer fjörutíu og sex í Domus Medica.

Ef himnaríki er til á jörðu er það í hjarta þess sem kynnist því að vera veikur og öðlast aftur bata. Líklega er við hæfi að hefja þessa frásögn árið 1976 þegar sumarnóttin fyrir utan stofugluggann minn var óvenju falleg.
En það skipti engu máli.

Gott ferðaveður aukaatriði
Gott ferðaveður er aukaatriði þegar lagt er upp í síðustu ferðina. Á þessari stundu beindist athygli mín að vatnsglasinu og pilluboxunum á stofuborðinu. Í næsta herbergi sváfu eiginmaður minn og fallega sex ára dóttir mín, og höfðu ekki hugmynd um hvað ég ætlaði að gera. Þótt ég væri aðeins tuttugu og sex ára hafði ég komist að þeirri niðurstöðu að það besta sem ég gæti gert fyrir þau væri að hverfa héðan. Mánuðina á undan hafði ég drukkið í mig dánartilkynningar í Morgunblaðinu og lesið minningargreinar af mikilli áfergju. Öfundað þá sem fengu að deyja og undrast sorg þeirra sem eftir lifðu. Íhugað klassíska staðhæfingu minningargreinanna um konuna sem bjó manni sínum gott heimili og reyndist börnum sínum góð móðir. Ég vissi að í mínu tilfelli voru það gróf ósannindi. Lokaorð greinanna áttu betur við. Þau töluðu til mín, hátt og skýrt, og sannfærðu mig um réttmæti ákvörðunar minnar: ,,Drottinn gefi dánum ró og hinum líkn sem lifa.“

Dofinn var þægilegur
Ég gaf mér góðan tíma til þess að gleypa pillurnar. Líkt og ég vildi teygja á þessum síðustu augnablikum ævinnar. Mér leið vel, ég var haldin undarlegri eftirvæntingu og tilhlökkun. Hyldjúpt myrkrið í sálinni, sektarkenndin, skömmin, vanmáttarkenndin og einmanaleikinn myndu brátt heyra sögunni til. Það eina sem var erfitt á þessari stundu var að hugsa til dóttur minnar. Ég neitaði mér um að standa upp og virða hana fyrir mér í síðasta sinn. Það var erfitt að kyngja öllum þessum pillum. Á vélrænan hátt hélt ég áfram. Kyngdi pillu, drakk vatn, kúgaðist. Dofinn sem fylgdi var þægilegur. Hann blandaðist vel blýþungri, koldimmri þreytunni. Bráðum væri öllu lokið. Hvað fær unga konu í blóma lífsins til að taka svo hræðilega ákvörðun? Líklega er hægt að lýsa því með einu orði: Örvænting. Ef eitt hundrað þunglyndissjúklingar lýstu líðan sinni kæmu fram eitt hundrað mismunandi svör því að hver og einn skynjar þunglyndi sem sitt einkahelvíti og á sinn eigin hátt.

Svarta holan
Margir hafa reynt að lýsa þessu helvíti með orðum þótt það sé í rauninni illmögulegt. Einhvern tímann las ég frásögn eftir karlmann sem sagðist hafa legið grátandi vegna þess að hann þorði ekki að fara fram úr rúminu. Áður en hann varð þunglyndur hafði hann stundað fallhlífarstökk og ekki látið sig muna um að stökkva út úr flugvél í fimm þúsund feta hæð. Rithöfundurinn William Styron lýsir því í bók sinni, Darkness Visible, hvernig grár hryllingur þunglyndisins taki á sig mynd líkamlegrar þjáningar sem á einhvern dularfullan hátt sé gjörsamlega á skjön við raunveruleikann. Sársaukann sé engan veginn hægt að skýra á raunhæfan hátt eins og þegar um beinbrot er að ræða. Margir klúbbfélaganna hafa þannig reynt að lýsa einkennum þunglyndisins og jafnvel gefið því nafn, ef til vill í þeirri von að þeir sem næstir þeim standa skilji betur það ástand sem nefnist þunglyndiskast. Shakespeare kallaði það ,,of stóran skammt af dapurleika (too much sadness), William Styron líkti ástandinu við ,,öskrandi óveður í heilanum (the howling tempest in the brain) og Churchill kallaði þunglyndi sitt ,,svarta hundinn”. Ég kallaði þunglyndi mitt ,,svörtu holuna“.

Goðsögnin segir að þeir sem ekki séu færir um að klifra upp úr þessum tilfinningalega forarpytti á eigin spýtur séu einfaldlega ekki nógu sterkir sem einstaklingar. En þunglyndi hefur ekkert með persónuleika að gera.

Þunglyndi er einfaldlega sjúkdómur, verri en margur annar. Ég leyfi mér að kalla þann einstakling veikan sem haldinn er stöðugum dapurleika, hefur enga ánægju af því sem áður veitti honum gleði, hefur óhemjumikla eða alls enga matarlyst, getur annaðhvort alls ekki sofið eða sefur allan sólarhringinn, er máttvana og þreyttur, hefur stöðuga sektarkennd, finnst hann einskis virði, á bágt með að einbeita sér og hugsar stöðugt um dauðann. Allt eru þetta einkenni þunglyndis og myndi margur frekar vilja fá vægt nýrnasteinakast.

Helvíti í hjartanu
Ég er leikmaður þegar kemur að kenningum um þunglyndi. Reynslan gerir mér kleift að taka undir orð þess sem sagði: Ef helvíti er til á jörðu er það að finna í hjarta þunglynds manns. Það eru vissulega orð að sönnu. En einu megum við ekki gleyma. Það er líka hægt að snúa þeim við og segja: Ef himnaríki er til á jörðu er það í hjarta þess sem kynnist því að vera veikur og öðlast aftur bata. Ég er hvorki fyrsti né síðasti þunglyndissjúklingurinn sem reynir að binda enda á líf sitt.

Sjálfsmorð er algengur fylgifiskur þunglyndis og lýsir það ef til vill best hve sjúkdómurinn er alvarlegur. Fjölmargir þeirra sem þjást af sjúkdómnum deyja af eigin völdum og eflaust eru þeir miklu, miklu fleiri sem gæla við hugmyndina. Séð úr svartri holu er sjálfsvíg vænlegasta leiðin til þess að losna úr klóm sjúkdómsins. En valkostirnir eru svo miklu fleiri og allir svo miklu betri. Mér heppnaðist sem betur fer ekki að binda enda á líf mitt og sú tilraun opnaði augu mín fyrir því að þunglyndi er sjúkdómur en ekki sjálfskaparvíti. Hvað gerir maður sem haldinn er líkamlegum sjúkdómum? Auðvitað fer hann beina leið til læknis. En fordómarnir gagnvart geðrænum sjúkdómum torvelda mönnum leiðina til geðlæknis eða sálfræðings. Þess vegna velja margir hálfgerða Krýsuvíkurleið sem oft og tíðum liggur beint í kirkjugarðinn.

Hvernig er hægt að tilheyra stórri, samheldinni fjölskyldu og leyna hana þessum hættulega sjúkdómi? Það er leikur einn. Ein ástæðan er sú að hægt er að leyna þunglyndi með líkamlegum sjúkdómum. Það er hægt að fela þunglyndi með höfuðverk, bakverk, magaverk, hægðatregðu, síþreytu, svefntruflunum, andnauð og ótal fleiri líkamlegum einkennum. Við reynum að klæða sjúkdóminn í virðulegri, auðskiljanlegri og réttlætanlegri búning.

Falinn sjúkdómur
Fyrir um einni öld sagði góður maður eitthvað á þessa leið: Sorg sem ekki fær útrás í tárum kemur út tárunum á líffærum okkar. Fordómarnir sem fylgja þunglyndinu eftir eins og svartur skuggi gera mun auðveldara að viðurkenna höfuðverk en að við sjáum ekki út úr augum fyrir svartri þoku. Þess vegna tekst svo mörgum þunglyndissjúklingum að falla fyrir eigin hendi og skilja þá sem næstir þeim standa eftir í sárum með ótal brennandi spurningar á vörum. Fordómarnir valda því að fólk veit lítið sem ekkert um þennan sjúkdóm og gerir sér litla grein fyrir líðan þess sjúka. Það þarf heldur ekki feluleik til. Margir skilja ekki af hverju þessi mikla og alvarlega vanlíðan stafar. Við höfum það okkur til afsökunar að margir læknar átta sig ekki á því heldur. Það er því algengt að fólk sé þunglynt án þess að nokkur hafi vitneskju um það, hvorki hinn sjúki né hans nánustu.

Þannig var því farið í mínu tilfelli. Þegar ég vaknaði upp eftir sjálfsvígstilraunina fann ég hönd halda í mína og taldi að nú væri verið að leiða mig inn um hlið himnaríkis. En ég vissi að ég væri enn hérna megin landamæranna þegar ég opnaði augun og horfði beint í augun á pabba mínum. Úr augum hans las ég sársauka og spurninguna sem líklega allir foreldrar spyrja sjálfa sig við slíkar aðstæður: ,,Hvað gerði ég rangt?”

Ég var of máttfarin til þess að segja honum hvað mér þætti vænt um hann og þakka honum fyrir að sitja hjá mér. Hann vissi ekki frekar en aðrir í fjölskyldunni hvernig mér leið. Að ég væri orðin þreytt á því að vera í sífelldri varnarstöðu gagnvart umhverfinu, að ég lifði í stöðugum ótta, að ég þyrði ekki að vera ein og þyrði heldur ekki að vera með öðrum.

Að ég lifði í heimi sem væri eins og kolsvört hola og ég gæti aðeins einstöku sinnum kíkt upp úr henni og séð glitta í sólskinið fyrir utan en mér væri kippt þaðan jafnharðan aftur. Höndin hans pabba veitti mér löngu gleymda öryggiskennd.

Ég átti erfitt með að halda augunum opnum og ennþá erfiðara með að hugsa. En þarna, á milli svefns og vöku, áttaði ég mig á því að ég var ekki ein í heiminum. Ég hafði barist ein og ekki viljað trúa neinum fyrir vanlíðan minni. Um leið og svefninn sótti á mig þrýsti ég hönd pabba. Ég hét því í huganum að hann skyldi aldrei aftur sjá mig í þessu ástandi. Ég áttaði mig á því að ég hafði gert rangt gagnvart öllum þeim sem mér þótti vænt um. Staðreyndin er sú að til þess að koma í veg fyrir fordóma og alvarlega fylgifiska þeirra er mikilvægt fyrir sjúklinginn og fjölskyldu hans að geta talað um þunglyndið á opinskáan og einlægan hátt.

Til þess að bæta fyrir brot mitt ákvað ég að hefja ferðina löngu til bata. Það var viturlegasta og besta ákvörðun sem ég hef nokkru sinni tekið.