Það ætti raunar ekki að skipta máli hvort verið er að nota hugtakið rót í málvísindalegum skilningi eða í skilningnum “af íslensku bergi brotin”. Rætur orðsins ‘forsenda’ (í málvísindalegum skilningi) eru íslenskar og orðið er af íslensku bergi brotið. Rót orðsins ‘bíll’ var hins vegar ekki upphaflega til í íslensku máli heldur fengin úr erlendu máli en eftir að orðið er orðið íslenskt verða önnur samsett orð með stofni orðsins ‘bíll’ líka íslensk, eins og t.d. ‘bílastæði’, ‘bílaleiga’ eða ‘bílasala’; enda eru þau þá af íslensku bergi brotin.

Þú bentir á að orðið ‘forsenda’ væri tæpast til í fornu máli og ég svaraði að ræturnar (í málvísindalegum skilningi) væru samt íslenskar og til í fornu máli. Síðan bætti ég við bara innan sviga að kvk orðið ‘senda’ hefði verið til um hríð til að gefa í skyn að því mætti búast við að það þætti vart óeðlilegt að nota það til að búa til önnur hliðstæð orð, enda er orðið ‘senda’ annar hluti orðsins ‘frumsenda’ sem umræðan spratt einmitt af. Ég held að það sé ekki af og frá að benda á það. Ég átta mig á því að forníslenska var ekki töluð á 18. öld. Þú ætlar varla að gera forníslensku að eina mælikvarðanum á það hvort orð teljist íslensk eða ekki. Ég skal fallast á að orð sem til er í forníslensku teljist íslenskt en ég fellst ekki á að orð sem ekki er til í forníslensku sé ekki íslenskt. Þá væri nú varla hægt að segja að nokkur maður talaði íslensku í dag.

Það er vitaskuld rétt að handritin hafa sennilega ekki að geyma textann í upphaflegri mynd, eins og gengur og gerist, en þau eru samt ein helsta heimildin okkar um fornt mál. Og orð sem komu inn í málið við kristnitökuna hljóta að teljast íslensk núna eftir rúmlega 1000 ár, rétt eins og orðið ‘bíll’ telst íslenskt þótt það geti engan veginn verið meira en einnar aldar gamalt. Þess má geta að forkeytið frum- getur varla verið komið úr latínu og það væri ótrúleg tilviljun ef öllum þessum orðum með forskeytinu frum- hefði verið bætt inn eftir á.

Ég átta mig hins vegar ekki á greinarmuninum á því að vera íslenskt orð og að tilheyra íslensku máli. Ég hefði haldið að íslensk orð teldust til íslensks máls, að íslenskt mál (íslensk tunga eða bara íslenska) væri safn íslenskra orða auk reglna og venja um meðferð þeirra (málfræðilegra og setningafræðilegra reglna og orðmyndunarreglna svo dæmi séu nefnd). Kannski er þetta nú kjarninn í því sem okkur greinir á um.

Ég hef oft rekið mig á það í samtali við aðra að þegar þeir búa til eitthvað orð á staðnum segi ég oft “Þetta orð er ekki til” og allir samþykkja það

Hvað þýðir það að segja að orð sem einhver segir sé ekki til? Þú getur ekki meint þetta bókstaflega því viðkomndi gæti þá svarað einhverju á borð við: “En ég var að segja þetta orð”. Með öðrum orðum væri þetta eins og að segja við einhvern sem var að baka köku: “Þessi kaka er ekki til”; viðkomandi myndi svara: “Hvað meinarðu, ég var að baka hana…”. Ég er ekki að reyna a snúa út úr fyrir þér ég er bara að nota útilokunaraðferð til að reyna að finna út hvað þetta getur þýtt; auðvitað meinar þú þetta ekki svona í bókstaflegum skilningi.

Hvað getur það þá þýtt að segja að orð sem einhver var að segja sé ekki til? Að baki því getur legið eitthvað á borð við eftirfarandi: “Orðið sem þú notaðir hefur ekki verið til hingað til og fólk má einungis nota orð sem eru nú þegar til”. Ef eitthvað þess háttar býr að baki svara ég því til að það sé einfaldlega rangt að fólk megi ekki og geti ekki fundið upp orð til að tjá hugsanir sínar. Þetta er reyndar hluti að því sem heldur lífi í málinu; fólk finnur nýjar leiðir til að nota það til þess að tjá hugsanir sínar.

Að lokum getur verið að eitthvað mun veikara búi að baki því að segja að orð sem einhver var að segja sé ekki til, t.d. eftirfarandi: “Ég kannast ekki við orðið sem þú sagðir og efast um að það hafi áður verið til; ef ekki, þá bjóst þú það til en mér finnst það ljótt og ég ætla ekki að stuðla að útbreiðslu þess, þannig að það muni ekki tilheyra íslensku máli”. En ef þetta er það sem býr að baki, þá hefurðu í raun ekki neitað að orðið sé til nú þegar viðkomandi hefur smíðað það, heldur einungis neitað að það tilheyrði íslensku máli vegna þess að það hefði ekki enn náð útbreiðslu þar sem það er nýorðið til. Ég býst við að af þessum þremur túlkunum á orðunum “þetta orð er ekki til” komist þessi næst því að vera rétt túlkun á meiningu þinni. Í stuttu máli meinarðu eitthvað á borð við “Þetta orð tilheyrir ekki íslensku máli (vegna þess að það hefur ekki náð nægilegri útbeiðslu)” þegar þú segir “Þetta orð er ekki til”. Það er ljóst að okkur greinir á um þetta viðhorf eins og þegar er komið fram.

Ég held því fram að að íslenskt mál sé safn íslenskra orða auk reglna og venja um meðferð þeirra eins og flestir málvísindamenn myndu segja (jafnvel þótt einn uppáhaldsheimspekingurinn minn myndi snúa sér við í gröfinni). En þú verður að segja eitthvað á borð við að íslenskt mál sé sá hluti af íslenskum orðum og íslenskum málvenjum og málfræðireglum sem eru í almennri notkun og e.t.v. sem meirihluti málnotenda þekkir; allt annað sé ekki hluti af íslensku máli jafnvel þótt það hljóti að teljast vera (og allir fallist á að það sé) t.d. íslenskt orð eða íslensk málfræðiregla. Þetta virðist vera óþarflega flókin skilgreining á íslensku máli og undarleg þar eð sum íslensk orð eru þá ekki hluti af íslensku máli. Þá vaknar spurningin: Hvers vegna segirðu þetta? Þú ert búinn að segja að útbreiðsla sé mælikvarðinn á það hvort íslenskt orð sé hluti af íslensku máli. Nú er spurt, hvers vegna segirðu það? Hvers vegna ættum við að fallast á útbreiðsluskilgreininguna um íslenskt mál þegar af henni leiðir að sum íslensk orð séu ekki í íslensku máli? Og hvaða máli tilheyra þau þá? Eða tilheyra ekki öll orð einhverju tungumáli?

Að lokum: Ég er sammála þér um nauðsyn þess að standa vörð um íslenskuna, en ég held að það verði best gert með því að leggja rækt við hana en ekki með því að banna fólki að finna nýjar leiðir til þess að nota hana. Það verður bara að kenna fólki hvernig á að leggja rækt við málið og hjálpa því að þroska fegurðarmat sitt á málinu :)