Ég sendi þessa klausu inn sem svar við þessum þræði á forsíðunni, og ákvað (eftir stutt spjall við bróður minn, sem nýlega fræddi okkur öll um sögu Lu-kexins hér á sorpinu) að kannski væri best að senda þetta líka inn sem grein hérna til þess að sem flestir fengju notið af þessari dæmalausu… tjöru. So here goes…



Þar sem svar er komið varðandi mjólkina finn ég mig knúinn til þess að færa fólk inn í ljósið varðandi draslið á enda skóreima okkar allra (eða flestra).

Drasl þetta ber í raun nafnið “harpúll” og er dregið af hebreska orðinu “agharpuli” sem þýðir í rauninni drasl sem heldur endum á öðru drasli saman (eins og t.d. skóreimum, og er þetta því vel til fundið og viðeigandi heiti í alla staði). Fæstir vita þó að hinn eiginlegi harpúll er í raun alíslensk uppfinning. Ef þú, lesandi góður, ert í þeim hópi fáfróðra hugara hvet ég þig eindregið til að lesa áfram.

Fyrstu fregnir af almennri notkun orðsins hér á landi eru frá árinu 1762 þegar Dósóþeus Magnason, bæjarfógetinn á Möðruvöllum hélt hið árlega nýársávarp í félagsheimili Möðruvallabúa við Blaututjörn (sem nú er því miður þornuð upp. Frekar sorgleg saga, í rauninni, því þarna var gífurlega stórt og virkt Geirfuglavarp þar til síðbúni landnámsmaðurinn Hreggviður þyrsti Pjetursson sigldi þar að landi árið 1812 eftir að hafa verið á sjó í 7 mánuði og 2 vikur og þambaði upp Blaututjörn eins og hún lagði sig, en það er nú allt önnur saga sem ég fer ekki frekar út í að sinni).

Meðal helstu umræðuefna í nýársávarpi Dósóþeusar var m.a. sú ógn sem Möðruvallabúum stafaði af innflytjendum úr aðliggjandi bæjarfélögum. Lagt var til að þeir yrðu allir sem einn hengdir og var sú tillaga studd af öllum meðlimum ríkjandi bæjarráðs. Ekkert varð úr áætlaðri hóphengingu vegna skorts á reipi en upp úr þessu risu þó harðvítugar deilur milli Möðruvallabúa og nágranna þeirra, sem varð m.a. til þess að sett var á útflutningsbann á epli og téða “harpúla” frá Möðruvöllum. Þetta varð seinna til þess að Möðruvellir fóru á hausinn, enda voru Möðruvallarbúar mjög framarlega staddir í þessum atvinnu- og útflutningsgreinum á heimsvísu á miðri 18. öldinni (hófu t.a.m. ræktun erfðabreyttra epla árið 1732, en sú iðja hvarf gjörsamlega af yfirborði jarðarinnar er Eplavinnsla Möðruvalla var lögð niður 1763 og átti ekki afturkvæmt fyrr en seint á 20. öldinni. Auk þess urðu margir Möðruvallarbúar nýríkir á útflutningi harpúla í öllum regnbogans til Frakklands, snemma á 18. öldinni, aðallega fyrir tilstilli Lúðvíks XV, sem fyrirskipaði að allir Frakkar ættu að eiga a.m.k. eitt par skóþvengja með viðeigandi harpúlum til þess að reka burt illa anda af franskri grund. Viðurlög við broti á þessari reglu voru ansi hörð, eða þáttökuréttur í vísindatilraunir sem stundaðar voru við þróun fallöxinnar, en nú er ég enn og aftur kominn út fyrir umræðuefnið).

Eftir að Möðruvallarkaupstaður fór á hausinn áttu íbúar ekki hreint upp á pallborðið hjá nágrönnum sínum í aðliggjandi sveitarfélögum og dóu þeir því allir sem einn úr hungursneyð, að einum undanskildum, en sá bar nafnið Mervill Halldórsson, oft kallaður Mervill Harpúll (sjá mynd), og það ekki að ósekju, enda fór hann huldu höfði eftir að fjölskylda hans og vinir voru látnir. Lengi vel faldi hann sig inní Mervilshelli (en af honum dregur hellirinn víðkunni nafnið) þar sem hann bjó til harpúlsbúna skóþvengi af mikilli áfergju og hengdi þá á dyrastafi óvina sinna. Margir héldu að þarna væru á ferð afturgöngur Möðruvallabúa sem hrundu niður í kjölfar viðskiptabannsins mikla, eins og það var kallað á þessum tíma, og væru þarna að leita hefnda. Eru dæmi þess að fólk hafi hreinlega gengið af göflunum við það eitt að líta berum augum skóþvengi Mervils og lifði fólk því í stöðugum ótta á þessum tíma.

Orðið harpúll dó hálfpartinn út með dauða Mervils rétt eftir aldamótin 1800 og var í raun ekki uppgötvað aftur fyrr en fjaðurvigtarboxarinn og hellakönnuðurinn Armur Helgason fann Mervilshelli aftur árið 1963. Þar fann hann einnig dagbók Mervils þar sem í var að finna uppskriftina að hinum fullkomna harpúl. Bjó hann að henni þar til 1997 þegar hann seldi uppskriftina, og um leið einkarétt á framleiðslu, á eBay til Tékkneskrar nunnu sem í kjölfarið hóf viðamikla framleiðslu á skóreimum og harpúlum að fyrirmynd Mervils. Þess má geta að sala uppskriftar Mervils voru fyrstu kaupin sem gengu í gegn á eBay, hvorki meira né minna. Auk þess má svo til gamans geta að nunnan sem uppskriftina keypti komst í 43. sæti yfir ríkustu einstaklinga veraldar árið 2003, enda ganga um 68% jarðarbúa daglega um í skóm búnum reimum Mervils, oft án þess að gera sér einu sinni grein fyrir því.

Vona ég að þið hafið haft gagn og gaman af þessum fróðleiksmola og hvet ég ykkur eindregið til að kynna ykkur betur líf og störf Mervils Halldórssonar enda stórmerkilegur maður þarna á ferð.

Sjá t.d.: Mervill á Goggle

Þess er svo rétt að geta að eflaust munu mörg ykkar álíta að myndin hér að ofan sé í raun af Winston Churchill, fyrrum forsætisráðherra Breta, en leyfið mér að fullvissa ykkur um að svo sé ekki. Aftur á móti má benda á það að amma móðurbróður mágs afa Winstons var í rauninni hálfbróðir ömmu frændsystkina bróður Mervils, en sá bar nafnið Hörgull Pendúll Halldórsson, sá hinn sami og uppgötvaði malbikið.