Nei, augljóslega ekki miðað við niðurstöðurnar. Ég er hins vegar að benda á að rökrétt ályktun í báðum tilfellum væri að fórna einu mannslífi fyrir fimm. Spurningin er hins vegar, hvers vegna vil fólk ekki hrinda fitubollunni? Þú svarar spurningunni ekki með því að spyrja mig hvort ég væri tilbúinn að fleygja mér fyrir lestina, eins og í fyrra dæminu væri það rökrétt að ég fórnaði mínu eiginn lífi til þess að bjarga hinum fimm. En það er mjög líklegt að flestir myndu hins vegar svara því til að þeir myndu ekki fórna sér, nema kannski þetta væru börnin þeirra o.s.frv. Við getum fleygt fram fleiri spurningum en þær svara engu, heldur vekja fleiri spurningar.

Muninn telja menn vera, eins og það er orðað í greininni á Wikipedia sem ég vitnaði í, að í seinna dæminu er það ásetningur þinn að valda fitubollunni skaða en í því fyrra er það slæm afleiðing tilraunar þinnar til þess að bjarga fimm sem veldur dauða hins einstaklingsins. Mér finnst þessi útskýring ekki sérstaklega skýr þótt orðalagið virðist rökrétt. Önnur útskýring er hugsanlega sú að þar sem þú þarft að koma við fitubolluna til þess að bjarga þessum fimm sé erfiðara fyrir menn að taka þessa ákvörðun þótt hún virðist jafn rökrétt, þ.e. sveifinn virðist þjóna sama tilgangi og að setja vegg á milli fanga sem á að taka af lífi með eitursprautu og láta fangavörðinn sem tekur hann af lífi ýta á takka sem setur af stað vél sem dælir eitrinu í fangann. Þ.e. það er auðveldara að valda fólki skaða þegar þú ert fjær því.

Þorsteinn Gylfason heimspekingur hugleiddi þessi vandamál og önnur sambærileg og sótti hugmyndir sínar m.a. í rit Foot sem ég nefndi áður. Hann smíðaði til útskýringar orðin taumhaldsskylda og verknaðarskylda, sem ættu að útskýra sig nokkuð sjálf. Taumhaldsskylda er siðferðileg skylda okkar til þess að valda ekki öðrum skaða og verknaðarskylda er skylda okkar til þess að hjálpa öðrum í neyð. Hann tekur nokkur dæmi til útskýringar.

Hugsum okkur að á slysadeild komi fimm einstaklingar, hann hefur aðeins tíma til þess að bjarga annað hvort fjórum þeirra eða einum. Fjöldinn ræður hér augljóslega og verknaðarskyldan verður til þess að hann bjargar fjórum en einn deyr. Annað dæmi, er læknir sem tekur á móti fjórum dauðvona sjúklingum sem hann getur aðeins bjargað með líffæragjöf. Á sjúkrahúsinu er heilbrigður sjúklingur í reglulegu eftirliti sem er heppilegur líffæragjafi fyrir alla fjóra dauðvona sjúklingana. Ætti hann að nýta líffæri hans til þess að bjarga fjórum þótt það verði til þess að líffæragjafinn deyi? Þótt verknaðarskyldan segi að honum beri að bjarga dauðvona sjúklingunum er taumhaldsskyldan rétthærri og því álíta flestir að það sé rangt að nýta líffærin úr heilbrigða sjúklingnum.

Ef hugsun Þorsteins er yfirfærð á trilludæmið er kannski auðveldara að hugsa um það. Þ.e. taumhaldsskylda okkar gagnvart einni fitubollu vegur meira en verknaðarskylda okkar gagnvart fjórum bundnum við sporið.

En ég er samt ekki viss um að þetta fái staðist. Taumhaldsskyldan segir mér að ég megi ekki bregða fæti fyrir gamla konu þannig að hún hrynji niður tröppur, en segir hún jafnframt að ég eigi að vara hana við ef ég sé að hún mun hrasa um reipi og niður tröppur? Var það ekki það sem Þorsteinn kallaði verknaðarskyldu? Mér finnst þetta vera orðaleikur, afleiðingarnar eru alveg jafn slæmar í hvoru dæmi. Munurinn virðist liggja í því að annars vegar geri ég eitthvað sem veldur kellingunni skaða og hins vegar geri ég ekki eitthvað sem hefði forðað henni frá jafn miklum skaða. En eins og ég sagði fyrst í einhverju svari er sú ákvörðun að aðhafast ekki alveg jafn mikil og ákvörðun um athöfn (í báðum tilfellum gæti er ásetningur að baki). Þess vegna get ég ekki séð að það sé munur á þessu tvennu heldur að sýnist mér þetta vera orðaleikur til þess að réttlæta þær tilfinningar sem trufla okkur í því að taka rökréttu ákvörðunina.

En eins og Nietzsche varaði við, þá er enginn ástæða til þess að gera skynseminni ávalt hærra undir höfði en tilfinningunum.

Bætt við 10. júní 2009 - 00:18
Að sjálfsögðu er þessi ákvörðun aðeins rökrétt að gefinni þeirri forsendu að það sé rétt að bjarga fleiri en færri, samanber nytjahyggju þar sem hagur fjöldans ræður ferðinni.