Þú skildir punktinn hjá mér næstum því, en áttaðir þig kannski ekki alveg á broddinum, held ég. Það eru nokkur atriði sem ég vil benda á og byrja ég á titlingaskítnum.

Í fyrsta lagi varðandi tiltekið atriði í dæminu með blinda manninn: blindi maðurinn hefur fleiri skilningarvit en bara eitt og gæti upplifað Everest öðruvísi en bara með sjóninni sem hann hefur ekki.

Í öðru lagi: Sá trúaði sem ræktar tómata, býr í klaustri og “sér ljósið” skynjar strangt tekið ekki guð með því móti heldur vaknar hann til skilnings (eða misskilnings?) um guð; en hann sér ekki guð. Þetta er mikilvægt atriði úr því að við erum að bera saman sjáanlega hluti og ósjáanlega til að reyna að koma orðum að því hvað er raunverulegt (og ég a.m.k. er að halda því fram að það sem er raunverulegt sé fyrst og fremst það sem er áþreifanlegt og mögulegt viðfang reynslu allra þeirra sem hafa óbrengluð skilningarvit).

Í þriðja lagi sný ég mér að því sem ég tel vera aðalatriði: mér finnst dæmið með blinda manninum í hjólastólnum ekki hæfa í mark vegna þess að Everest fjall er eftir sem áður hlutur af því tagi sem væri hægt að upplifa og hafa reynslu af hvort sem einn tiltekinn maður eða jafnvel hver einasti maður væri af tæknilegum ástæðum ófær um að komast þangað eða ekki. Það er hins vegar ekki hægt að segja að guð sé í samskonar skilningi mögulegt viðfang reynslu, því ólíkt Everest er það ekki bara spurning um að vera tæknilega fær um að komast að guði til að upplifa hann, heldur er það spurning um hvort guð ákveður að “opinbera sig” einhverjum tilteknum manni eða ekki og hinir sem ekki hafa fengið heimsókn frá guði hafa engan aðgang að honum og eru ekki bara ófærir um að skynja hann af tæknilegum ástæðum heldur er þeim það jafnvel fræðilega séð ómögulegt (þangað til að guð heimsækir þá líka og kunngerir tilvist sína). Þangað til geta þeir auðvitað kosið að trúa á guð eftir sem áður, en guð er samt ekki mögulegt viðfang skynjunar og reynslu eins og Everest.

Leiðbeiningar fjallgöngumannsins myndu gagnast þeim blinda í hjólastólnum ef hann gæti gengið og væri ekki blindur. En leiðbeiningar trúaða mannsins myndu ekki gagnast jafnvel stálhraustu og heilbrigðu fólki með öll skilningarvit sín í lagi sama hvað það myndi gera nema aðeins ef guð opinberar sig þeim líka.

Sá trúaði gæti auðvitað haldið því fram, eins og þú stingur upp á, að við hin séum bara trúarlega blind. En hann gæti ekki gefið okkur neina ástæðu til að ætla að okkur skorti eitthvað sem hann hefði sem myndi gera okkur kleift að skynja guð líka. Við höfum öll okkar skilningarvit í lagi og upplifum samt ekki guð og það er ekkert sem bendir til þess að það sé sérstakt æðri-máttarvalda-skilningarvit til viðbótar sem okkur vantar. Sá trúaði gæti þá spurt hvernig á því standi að hann skynji guð en ekki við. Við myndum svara að hann skynjaði ekki guð, þótt hann héldi að hann gerði það. Samkvæmt raknhníf Ockhams væri okkar skýring líklegri. Það væri óþarflega flókið að gera ráð fyrir að til sé vera sem er hægt að skynja með sérstöku skilningarviti sem einungis fáir hefðu en ólíkt öllum öðrum skynjanlegum fyrirbærum væri ekki hægt að skynja þessa veru með neinu öðru skilningarviti, heldur einungis þessu eina sem fáir útvaldir hefðu en þeir gætu raunar ekki komið sér saman um hvernig þetta sem þeir skynja væri og hvaða eiginleika það hefði. Þá held ég að það sé nú einfaldara og sennilegra að afgreiða guðsskynjanir sem ofskynjanir. Þetta væri líka ósannreynanleg kenning og því óvísindaleg.

En þú nefnir trúargen og ólíkar túlkanir á því hvað það gæti þýtt. Ég veit ekkert um þetta en er fullur efasemda, bæði um tilvist þessa gens og efast enn meira um að það sé gen sem geri okkur kleift að upplifa æðri máttarvöld. En úr því fæst sjálfsagt aldrei skorið, því við vitum ekki hvernig við ættum að fara að því að sannreyna þá fullyrðingu (og þar með er hún ekki vísindaleg).

Hvað er “raunveruleiki hugmyndanna” í ósköpunum?