Thurber fyrir 20 árum, 7 mánuðum Fjöldi lestra: 531

Bentham & lögin

Jeremy Bentham var mikill lögspekingur. Hann spurði: “Hvað
eru lög?” og komst að því að lög væru þá aðeins réttnefnd að
þau fælust í: a) skipun yfirvalds og b) viðurlögum við óhlýðni.

Af þessu má leiða, að vísu með rökum sem hér skal sleppt,
að Bentham hafi fyrst og fremst verið umhugað um að lög
hefðu raunveruleg áhrif á breytni fólks. Breytninni átti svo að
stýra í átt til hamingju á þeim sviðum þar sem fólk væri ófært
um að afla sér hennar sjálft (eða ætti a.m.k. erfitt með það).

Lög eru höft, sem eru vond í sjálfu sér (skv. Bentham) og því
þurfa þau að valda töluverði hamingju til að réttlæta tilvist sína.

Þá er það pælingin.

Hafa lög í dag einhvern yfirlýstan (eða skýran) tilgang?

Það er ljóst að það er til fólk sem hefur þann tilgang að búa til
lög, framfylgja lögum og dæma eftir lögum. En lögin sjálf,
hvaða tilgang hafa þau?

þennan tilgang mætti t.d. nota til að réttlæta lögin þar sem
okkur líkar illa við þau.

Þennan tilgang mætti nota til að réttlæta breytingu á lögum
sem vantar hann.

Hver er hann eiginlega?

Svar við þessari spurningu gæti þjónað sem lykill að gátum
réttarheimspekinnar. Sem reynir að útskýra hvert sé hið
bindandi afl laganna.

Bentham benti á að lögin binda þig með refsingum (eða
umbunum), og hafði svo ögn háleitara markmið um
hamingju. En síðan þá hafa menn átt í erfiðleikum með að
réttlæta tilvist laganna.

Apocalisp fyrir 20 árum, 7 mánuðum

Blessaður vertu, tilgangur laganna er einn hornsteinn heimspekinnar. Eþík Aristótelesar er einmitt tilvalin lesning um tilgang laganna. Hann bendir á að raunverulegur tilgangur laganna er réttlæti, að það sé athuganlegt að til sé nokkuð í samfélagi manna sem er rétt og eitthvað sem er rangt. Samkvæmt þeirri eþík eru réttindi eins og sannindi, óafturkallanleg og algjör. Aristóteles gerir ráð fyrir að lög geti verið röng eða rétt, en að þau séu alltaf beiting valds. Að beiting valds sé alltaf röng, að slík valdbeiting sé eina tegund ranglætis sem til er, og að beiting valds gegn ranglæti sé eina réttlætið.

Fyrir nútímalegri og auðskiljanlegri lesningu bendi ég á að lesa Ayn Rand eða Leonard Peikoff. Eða skrif byltingarsinna seinni hluta 18. aldar á við Thomas Paine og Thomas Jefferson.

Fyrra álit

Apocalisp fyrir 20 árum, 7 mánuðum

Svo má ekki gleyma Frederic Bastiat og bók hans um Lögin.

Fyrra álit

reduce fyrir 20 árum, 7 mánuðum

Lög eru bara eitt af mörgu sem á að koma veg í að við gerum eitthvað rangt, þar á meðal auðvita okkar eigin dómgreind, trúbrögð. Ef lög væru ekki þá væru þeir sem eru í fangelsum í dag að gera eitthvað sem skaðar náungann ásamt fleirum. Lögin halda uppi samfélaginu. Auðvita eru nokkur lög sem koma í veg fyrir eitthvað sem þarf ekki og ég er svosem ekki að segja að þau séu réttlætanleg. En lang flest lög eru réttlætanleg því þar sem engin lög er ekkert samfélag, ekki nema að allir séu án þess “ galla ” að vera mannlegir.

Fyrra álit

midgardur fyrir 20 árum, 7 mánuðum

Ég hef í sjálfu sér aldrei velt fyrir mér hver sé tilgangur laganna. Í sinni einföldustu mynd þá getum við sennilega sagt að lög séu til þess að koma reglu á hlutina. En þetta er hálfgerð hringskilgreining sem bætir engu nýju við.

Mér sýnist hins vegar að tilgangur laga getur verið nokkur, sem kannski má setja fram í einni setningu: “Lögin eru til þess að vernda hagsmuni þess sterka”. Ég nota hér “þess sterka” til að tákna sterka aflið í samfélaginu. Sá sterki þarf ekki nauðsynlega að vera höfðinginn. Sá sterki getur einnig verið meirahlutaaflið í samfélaginu.

M.

Fyrra álit

Thurber fyrir 20 árum, 7 mánuðum

Hér hefur eitt og annað komið fram. En spáið í það. Jón Jónsson brýtur lög (skiptir að sinni ekki máli hvað er). Nú segir dómarinn við Jón:

Það var rangt að brjóta lögin.´Þú áttir að fara að lögum vegna þess að…

Og botnið nú.

Þú segir ekki við Jón: “Þú átt að fara að lögum því það eru hagsmunir þess sterka” því það er í raun það sama og að segja: “Þú skalt fara að lögum því annars refsa ég þér”. Hér er engin binding umfram venjulega hótun.

Eins þýðir ekkert að segja að óttinn við glundroða eða hrun menningarinnar eða samfélagsins virki sterkt á Jón: “Þú skalt fara að lögum því annars hrynur safélagið”.
Það þarf einhverja kantíska rökfærslu til að réttlæta svona og jafnvel þá er það ekki augljóst.

Sami galli er á þeirri hugmynd að lög stuðli að réttlæti. Því þótt þau gætu gert það eða ættu að gera það, þá er ósannað að réttlætisást berji mann til löghlýðni (virðist það þó besta svarið sem hér hefur komið fram.)

Ég spyr því aftur:

Af hverju á ég að fara að lögum?

Fyrra álit

midgardur fyrir 20 árum, 7 mánuðum

Ja, ef þú ferð ekki að lögum þá verður þá “barinn” til hlýðni :)

Þetta held ég nú að sé stærsta ástæðan fyrir því að lögin virki. Hér er ég ekki að velta upp hvort þetta séu góð og skynsamleg lög, t.d. eftir einhverri kantískri rökspeki. Þetta er bara einföld pragmatík: Hlýddu mér… eða þú hefur verra af!

En þar sem samfélag hins sterka er latt í eðli sínu, þá reynir það að komast af sem minnsta orku til að láta hlutina ganga upp. Þess vegna kemur fólk sér saman um skynsamlega hluta, jafnvel sjálfgefna, helst sjálfvirka þannig að það þarf að beita sem minnstu ofbeldi til að fá okkur til að fara að lögum.

Aftur komum við því að því sama, hlutverk laganna er að láta samfélagið fúnkera á sem besta hátt með sem minnstum tilkostnaði. En þetta með tilkostnaði er jú vegna þróunnar.

M.

Fyrra álit

svartrotta fyrir 20 árum, 7 mánuðum

Nú, þú ert greinilega að sækjast eftir einhvers konar kantísku svari. Gott og vel.

Það verður þá að gera Jóni Jóns ljóst að ef allir myndu breyta eins og hann myndi samfélagið vissulega leysast upp í glundroða. Grundvöllur setningar lagagreinar er þá að lögin hefti athæfi sem kæmi samfélaginu í heild illa væri það stundað af öllum.

En helstu mótrökin eru náttúrulega þessi klassísku; hvernig skilgreinum við athæfið.

Getum við sagt að það sé alltaf rangt að stela? Eða er réttlætanlegt að stela til að bjarga lífi sínu? Eða jafnvel stela kanilsnúð ef maður er ofboðslega svangur. Jón gæti þá réttlætt það fyrir sér með því að hugsa sem svo: “Það er allt í lagi að stela kanilsnúðum ef maður er svona rosalega svangur eins og ég er núna. Það getur varla gerst oft, svo það kæmi sér ekki sérlega illa fyrir samfélagið þó örfáir sársvangir náungar nappi snúð endrum og eins”.

Rök Kants í þessum efnum eru allt of teygjanleg og myndu líklega seint sannfæra Jón um að stela ekki snúðnum.

Það væri hægt að höfða til samvisku Jóns og segja honum að ef hann fari ekki að lögum þá bitni það á annarri mannveru, sem yrði fórnarlamb glæpsins. En það er svo sem ekki víst að Jón skeyti nokkuð um það.

Betra væri líklega að snúa dæminu við og segja honum hvernig lögin vernda hagsmuni Jóns (það má ekki drepa hann eða stela frá honum ellegar berja hann í hausinn með 3/4" skiptilykli um miðja nótt) frekar en að segja honum hvernig þau vernda aðra. Þá fyrst færi Jón kannski að sjá tilgang með að hafa svona bévuð lög, þegar hann sér hvað hann sjálfur græðir á því. Enda mannskepnan egóisti.

Fyrra álit

svartrotta fyrir 20 árum, 7 mánuðum

Ergo (svarið við spurningunni):

“Þú átt að fara að lögum því það eru hagsmunir þínir”.

Í tvennum skilningi: Það eru þínir hagsmunir í veði séu lög ekki til staðar & það er þér í hag að verða ekki refsað (náttúrulega).

Geti Jón fallist á að eiginhagsmunir séu nægileg stoð til lagasetningar hlýtur hann að fallast á að sömu rök nægi til að fara eftir téðum lögum.

Fyrra álit

[Notanda eytt] fyrir 20 árum, 7 mánuðum

Nákvæmlega!

Jón hlýtur að forðast vanlíðan og sækjast eftir vellíðan. Hann yki ekki eigin vellíðan til lengri tíma litið, ef hann færi ekki eftir lögum og reglum, nema síður sé. Vellíðan sem hlýtur að hafa forgang fyrir skammtímavellíðan.

Hann gæti vel hagnast á kostnað annarra og jafnvel komist upp með það, án refsingar en þannig veikti hann skipulagið og reglurnar sem ríkja innan ríkisvaldsins, sem eru honum til góða til lengri tíma litið. Hann græfi í raun undan langtíma vellíðan með skammsýni. Þar með væri hann komin í mótsögn við aðal takmark sitt, að líða vel.

Lög eru því ill nauðsyn, til að tryggja öryggið. Sáttmáli byggður á nauðsyn og nytsemi fyrir einstaklingana sem gera hann með sér.

Fyrra álit

midgardur fyrir 20 árum, 7 mánuðum

Svartrotta:
Afhverju þurfum við að binda okkur við kantískt svar þótt málshefjandi biðji um slíkt?

Það sem mér finnst liggja í augum uppi er að lög eru mannasetning. Við verðum því að gera ráð fyrir að við séum nokkurn vegin jafnskynsöm og þau sem setja lög. Við “skiljum” þannig uppruna og tilgang laganna (svona í flestum tilfellum :) Við vitum því talsvert um einstök lög og eðli þeirra.

Ástæður þess að við förum eftir lögumm er vegna þess að við skiljum tilgang þeirra sem er nokkurn veginn sá sami og þeirra sem settu lögin.

Hins vegar megum við ekki endilega rugla því saman við það hvers vegna við brjótum lög. Þar að baki geta legið allt aðrar hvatir, sem hefur ekki endilega e-ð að gera með skilning okkar á lögunum.

M.

Fyrra álit

svartrotta fyrir 20 árum, 7 mánuðum

Hver var að binda sig við kantískt svar? Lastu innlegg mitt? Ef þú hefðir gert það (og skilið það) hefðirðu sé að ég minntist líka á hvað væri athugavert við kantískt svar í þessu tilfelli, og kom svo með annað sem var ekki kantískt.

Lestu nú umræðurnar áður en þú fullyrðir.

Fyrra álit

midgardur fyrir 20 árum, 7 mánuðum

Svartrotta:
Ekki vera svona tens :) Það eina sem ég sagði var: Afhverju þurfum við að binda okkur við kantískt svar þótt málshefjandi biðji um slíkt?

Getur ekki verið að ég sé að taka undir málflutning þinn? Hins vegar finnst mér þú falla í kantíska gildru sem er að reifikera lögin, þ.e. afmennska þau. Þín röksemd er að snúa dæminu við, að láta einstakling sjá hvernig lögin gagnist þeim. Þarna ertu auðvitað að koma fram við mennskan einstakling eins og hálfvita. Mennskir einstaklingar vita jafnmikið um gagnsemi nú eða ógagnsemi laganna og þeir sem settu þau, því þetta eru mennskir einstaklingar í báðum tilvikum. Stundum vita jafnvel þeir sem settu lögin enn minna um eðli þeirra en þeir sem standa fyrir utan (dæmisögur úr Alþingi eru ágætar í þeim efnum :)

Hvatinn á bakvið lögin og fylgispekt við þau eru sammannleg. Til að vita afhverju ég, eða jón úti í bæ fylgja lögum, eða erum með mótþróa gegn þeim þarftu bara að lýta í eigin barm. Afhverju fylgir þú lögum? Svarið sem þú finnur yrði sjálfsagt nauðalíkt mínu svari, kannski örlítill áherslumunur sem gæti skýrst af ólíku gildismati okkar gagnvart tilverunni.

M.

Fyrra álit

betan fyrir 20 árum, 7 mánuðum

það verða að vera eitthver lög, það finnst mér allavega, það verða að vera eitthver mörk sem að má ekki fara út fyrir. Væri gorr samfélag þar sem allir Steingrímar Njálsynir geta gengið lausir?

Veni, vidi, vici…Ég kom, sá og sigraði

Fyrra álit

Sushanta fyrir 20 árum, 7 mánuðum

Já, lög eru aðeins skrifuð og í nafni orða á blaði getum við framkvæmt viðurlög án þess að bera á því ábyrgð.
Þá eru lög ekki merkileg nema af því leyta að farið sé að þeim, ef ekki þá eru þau einmitt bara skrifuð.

====

Fyrra álit

Heimspeki

Heimspeki

Ofurhugar

Stjórnendur

Hverjir eru inni

Greinar

Bentham & lögin

Dýr

Dægurmál

Fræði

Leikir

Lífið

Lífsstíll

Margmiðlun

Menning

Skjár

Sport

Tónlist

Tækni

Vélar

Hugi